- یادداشت | ابعاد سیاسی حج از دیدگاه قرآن
- «نظریه راهبردی عدالت» نداریم
- گفتگو | جبهه ملی و اندیشه لیبرالیسم / مغایرت اندیشه جبهه ملی با اسلام ناب
- در مکتب امام خمینی (ره) «عدالت» مطلوب بالذات است، «فقه» مطلوب بالعرض
- معرفی مقاله | منزلت عقل فقهی در تمدن سازی نوین اسلامی
- بازگشت انسان به سوی دین، در جهان پساکرونا
معرفی مقاله | بررسی مبانی مشروعیت حکومت در فقه سیاسی شیعه با تاکید بر نظریه ولایت فقیه
وسائل ـ در بررسی مبانی مشروعیت حکومت در فقه سیاسی شیعه، ابتدا باید منشا مشروعیت و منبع شناخت آن را تفکیک کرد. منشا مشروعیت همان تکیه گاه اصلی و خاستگاه مشروعیت، و مراد از آن ،ادله و منابع کشف خاستگاه مشروعیت در اسلام است؛ مانند کتاب و سنت اسلامی که نصوص دینی به شمار می آیند.
به گزارش خبرنگار وسائل، مشروعیت، مبنایی است که 
حکومت ها به واسطه آن می توانند زمینه های استمرار و تداوم قدرت سیاسی را فراهم سازند و در نهایت، اطاعت پذیری مردم را به دست آورند.
برای مثال اصل سلطنت در طول تاریخ ایران و اروپا که به منزله یک فرمول سیاسی مورد استفاده قرار می گرفت. موجب شد پر سابقه ترین و طولانی ترین حکومت ها، حکومت های پادشاهی باشند؛ به طوری که برای شهروندان جامعه همواره حاکمیت پادشاه به رسمیت شناخته شده بود.
در حکومت جمهوری، دموکراسی به منزله یک فرمول سیاسی، موجب تداوم و استمرار حکومت مردمی و ملی می شود. از این رو، مبنای مشروعیت غالب حکومت های جمهوری خواه ، پذیرش اصول دموکراسی است.
در یک نگاه کلان، حکومت ها به طور کلی دو مبنا برای مشروعیت سازی پیدا می کنند؛ مبنای اول، الهی بودن، که «مشروعیت الهی» نامیده می شود؛ در این نوع مشروعیت، فرض بر این است که اراده خداوند در تأسیس و تشکیل حکومت به رسمیت شناخته شده است و قانون منشأ الهی دارد.
مبنای دوم، بشری بودن، که به آن «مشروعیت مدنی» اطلاق می شود. در این مبنا فرض بر این است که حکومت یک امر دنیوی و زمینی است، نه اخروی و آسمانی. به همین دلیل ، رضایت افراد بشر، شرط لازم و کافی تاسیس حکومت به شمار می رود.
مشروعیت در فقه سیاسی شیعه
الف) منبع و منشا مشروعیت
ب) دوگانگی در خاستگاه مشروعیت حاکمان پس از پیامبر
مشروعیت و نظریه ولایت فقیه
یکی از دلایل عقلی مشروعیت الهی ولایت فقیه، غیبت و عدم حضور امام معصوم (ع) است؛ بدین معنا که به حکم عقل، وجود حکومت در هر عصری، برای حفظ و تداوم زندگی اجتماعی انسان ضرورت دارد.
بنابراین حکومت در انحصار امام معصوم نیست؛ آنچنان که در انحصار پیامبر اکرم(ص) نیز نبود؛ زیرا حکومت و ولایت یک جایگاه حقوقی است، نه حقیقی و قائم به افراد؛ زیرا مهم ترین دلیل فلسفه تشریع حکومت در اسلام و ضرورت نیاز به رهبری سیاسی، همانا تشکیل جامعه بر اساس عدل و قسط اسلامی و فراهم کردن زمینه های لازم برای رشد فکری و دینی توده مردم و رساندن آنها به کمال مطلوب اسلامی در سایه پیاده کردن احکام اسلامی و قرآن است، و این شاخص پیوسته در هر عصری وجود دارد.
چگونگی تعیین حاکم اسلامی: انتصاب یا انتخاب؟
مسئله چگونگی گزینش ولی فقیه برای امر ولایت و حکومت اسلامی، یکی از مباحث جدی درباره نظریه ولایت فقیه است؛ لذا مردم باید در چارچوب تعیین شده از جانب شارع زعیم شایسته را برگزینند.در حقیقت، انتخاب در اینجا به معنای یافتن و سپس پذیرفتن است که مرز بین انتصاب و انتخاب، بلکه جامع میان هر دو است.
انتخاب ولی فقیه به وسیله مردم ، شرط وجود است نه شرط وجوب . استقرار حکومت ولایت فقیه به دو امر بستگی دارد:
از نظر ثروتی به نصب و نص، و از جنبه اثباتی به پذیرش رییس‌جمهور؛ یعنی دلایل مثبت ولی فقیه ، فقیه واجد الشرایط را از نظر ثبوتی منصوب خدا می داند ؛ ولی در مرحله اثبات و تحقق خارجی ، منوط به پذیرش و تولی مردم می داند.
و از مردم مسلمان و مومن می خواهد چنین فقیه جامع الشرایطی را برای منصب ولایت و حکومت بر شئون سیاسی مذهبی خود برگزینند و دستور ها و فرامینش را اجرا کنند. اساساً در بینش سیاسی اسلام ، حضور مردم در صحنه سیاسی و حمایت و پشتیبانی از رهبر جامعه اسلامی هر چند پیامبر و امام معصوم باشد، بسیار کار ساز است. همچنان که مشروعیت الهی نیز برای رهبری و تداوم حکومتش امری حیاتی و تعیین کننده است.
جایگاه اکثریت در حکومت اسلامی
در اسلام، سیره عقلا و رای اهل خبره در هر مسئله و مانند آن حجت شرعی به شمار می رود؛ اما از آنجا که اکثریت در گمراهی به سر می برند ، نه تنها رای شأن فاقد اعتبار و ارزش لازم است، چه بسا پیروی از آرای آنان باعث بدبختی و گمراهی می شود.
قرآن کریم ایه ۱۱۶ سوره انفال فرموده است:
و اگر از بیشتر مردم روی زمین پیروی کنی تو را از راه درست خدا گمراه می کنند.
نتیجه‌گیری
در فقه سیاسی شیعه، حکومت اسلامی، مشروعیت خویش را از خداوند و اذن و اراده ی او می گیرد ولی در مرحله تحقق و عینیت یافتن منوط به خواست و اراده مردم است. حکومت ولایت فقیه که در طول ولایت الله ، انبیاء و ائمه معصوم است مشروعیت الهی دارد. بنابراین مردم در نسبت با ایجاد حکومت اسلامی دارای دو وضعیت سلبی و ایجابی هستند.
مقاله «بررسی مبانی مشروعیت حکومت در فقه سیاسی شیعه با تاکید بر نظریه ولایت فقیه» نوشته ابراهیم شالیکار است که در ماهنامه معرفت، سال بیست و یکم، شماره 182، بهمن ۱۳۹۱ انتشار یافته است.
علاقه مندان به منظور دریافت فایل PDF این مقاله می توانند اینجا کلیک کنید./241/241/ح
برچسب ها:
معرفی مقاله سقط جنین مدل نوین زنده به گور کردن فرزندان است / مشترکات جاهلیت قدیم و مدرن
تأثیر مثبت رسانه‌های تخصصی در خنثی کردن ترفند رسانه‌ای دشمن / «فقه حکومتی» پشتوانه علمی انقلاب اسلامی
ضرورت توجه به نظریه ارتباطات در فقه رسانه
طعمه یا امانت؛ اخلاق حرفه‌ای کارگزاران عمومی در اندیشه علوی
نشست علمی «قدس و فلسطین در آینه فقه مقاومت»
مبانی دینی دفاع از قدس شریف
معرفی کتاب | اندیشه مقاومت از منظر حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای
اطلاع نگاشت | سیره عملی و گفتاری علمای شیعه در حمایت از فلسطین
فقه القضا | بررسی حکم انواع رشوه در غیر باب قضا
نظام موظف به پشتیبانی مالی و جانی از گزارشگران فساد است
مستثنیات نظارت شورای نگهبان بر اقدامات مجلس شورای اسلامی
نقش منفی دنیامداری نخبگان و خواص بر انحراف جامعه
محرومیت مجرم از حقوق اجتماعی در جرایم عمدی
بررسی مشکلات بین حضانت و ولایت از نظر فقهی و حقوقی
پیشگیری از فساد در منظومه فکری اسلام ناب مهم‌تر از مجازات مفسدان است
سن ازدواج از شاخص های مهم برای ارزیابی بهداشت جسمی و روانی افراد جامعه محسوب می شود / افزایش سن تمایل به تجرد زیستی را بیشتر می کند
افراد ضعیف‌الایمان؛ مهم‌ترین طعمه منافقین در دولت اسلامی
فقه بورس | بررسی ادله وکالت شخص حقوقی
عرصه‌های حقوق بشر اسلامی و کرامت انسان و پیشنهاد‌هایی برای ضمانت اجرای آن
قم
اذان صبح
۰۴:۱۸:۰۴
طلوع افتاب
۰۵:۵۸:۴۰
اذان ظهر
۱۳:۰۳:۴۴
غروب آفتاب
۲۰:۰۷:۵۹
اذان مغرب
۲۰:۲۶:۵۹